سابقه تاریخی کشور ایران نشان میدهد که ایران کشوری لرزهخیز بوده و در طول تاریخ زلزله های بزرگ با پیامد های فاجعه باری را بر خود دیده است. در این مقاله به بررسی فلسفه وقوع زمین لرزه، چگونگی اندازه گیری شدت و بزرگای زلزله خواهیم پرداخت. با توجه به لرزه خیز بودن کشور ایران و وقوع سالیانه چندین زلزله نسبتا بزرگ طراحی و ساخت سازه های مقاوم در برابر زلزله اهمیت زیادی دارد که نیاز است جامعه مهندسی عمران کشور و کارفرمایان توجه ویژه ای به آن داشته باشند.
انواع زلزله كدام است؟
قبل از بيان چگونگي بروز زلزله و شرح فرآيند نيروي زلزله وارد بر سازه لازم است ابتدا با انواع زلزله آشنا شويم. بر اساس منبع ايجادكننده زلزله، انواع مختلفي از آن به شرح زير وجود دارد:
قبل از بيان چگونگي بروز زلزله و شرح فرآيند نيروي زلزله وارد بر سازه لازم است ابتدا با انواع زلزله آشنا شويم. بر اساس منبع ايجادكننده زلزله، انواع مختلفي از آن به شرح زير وجود دارد:
- زلزله آتشفشاني
- زلزله القايي
- زلزله تكتونيك
- زلزله فروريختي
- زلزله حاصل از انفجار
زلزله آتشفشانی
اين نوع زلزله حاصل فعاليتهاي آتشفشاني است و فقط در اين نواحي رخ ميدهد.
زلزله القايی
زلزله القايي حاصل تغييرات سطح آب، چه در پشت سدها و آبگيرها و چه تزريق آب به زمين يا برداشت و استخراج آب از زمين در مكان گسلها است. بنابراين ميتوان گفت زلزله القايي حاصل بارگذاري سريع به زمين يا برداشت ناگهاني بار از زمين است.
زلزله تكتونيک
اين زلزله كه بالاترين آمار بروز زلزله در دنيا را به خود اختصاص ميدهد، حاصل حركت صفحات پوسته زمين در لايههاي زير سطح است.
زلزله فروريختی
زلزله فروريختي حاصل فروريختن غارها و كانالهاي زيرزميني است كه كوچك و اغلب كماهميت و محلي هستند.
زلزله حاصل انفجار
زلزلههای حاصل از انفجار، زلزلههايی هستند كه در نتيجه انفجارهای صنعتی و نظامی رخ ميدهند و شدت و محل آنها مشخص است و در نتيجه قابل پيشبينی هستند.
آنچه كه در اين مقاله مد نظر ماست، زلزله تكتونيک و اثرات آن بر سازه ها و زندگي ماست كه حاصل حركات پوسته زمين و غيرقابل پيشبينی ميباشد.
زلزله چیست؟
این تصور نادرست همواره وجود داشته است که زمین لرزه عامل مرگ انسان ها و از بین رفتن زیر ساخت های جوامع است، اما بر خلاف این دیدگاه عامیانه، باید جمله معروفی را یادآور شد که ” زلزله انسان ها را نمی کشد ، اما سازه ها ضعیف طراحی شده را چرا ! ” . از همین رو کیفیت طراحی و اجرای سازه ها برای مقابله با زلزله بسیار حائز اهمیت است که موجب شکل گیری آیین نامه های طراحی لرزه ای در دهه های اخیر شده است.
کمتر پیش می آید که مهندسین محاسب و طراح سازه کم تجربه و یا بصورت کلی مهندسین عمران و معمار به دنبال علت وقوع زمین لرزه باشند! علت رویدادی که سازه ها را برای مقابله با آن طراحی می کنند. از همین رو است که بر آن شدیم تا در آموزشی مختصر و کوتاه به صورت روان و ساده و بر اساس مراجع مختلف، علت و نحوه وقوع زلزله را بررسی نماییم تا اگر روزی از یک دانشجو یا مهندس عمران و معمار در خصوص علت لرزش زمین و وقوع زلزله پرسیده شد، جوابی صحیح و ساده برای توضیح دادن داشته باشد.
به طور كلي صفحات پوسته زمين يك تكه نيستند و به وسيله شيارهايي از هم جدا شدهاند. اين صفحات داراي سه نوع حركت هستند كه ميزان حركت آنها 50 ميليمتر در سال است و هر نوع حركت منجر به بروز پديدهاي ميشود. بنابراين حركات پوسته زمين به طور كلي شامل حركات همگرا، واگرا و انتقالي هستند كه در حركات همگرا، صفحات به هم نزديك ميشوند و كوهها را شكل ميدهند. در حركات واگرا صفحات از هم دور ميشوند و درهها را پديد ميآورند و در حركات انتقالي كه نقش مهمي در ايجاد زلزله دارند، صفحات در كنار هم ميلغزند.

در جريان اين حركات آهسته و نسبي كه بين صفحات پوسته زمين (صفحات تكتونيك يا زمينساخت) به وجود ميآيد، تركها و شكافهايي در نقاط مرزي صفحات شكل ميگيرد كه به آنها گسل ميگويند. گسلها نسبت به هم تمايل حركت دارند و در قسمتهايي كه داراي سطوح نامنظم و سنگي هستند با هم چفت و بست ميشوند. اين چفت و بست در دو طرف شكاف مانع از حركت دو امتداد پوسته ميشود و در نتيجه نيروي زيادي در اين محلها انباشت ميگردد. هرگاه اين سنگها مقاومت خود را از دست بدهند يا دچار ضعف شوند، چنانچه لغزشي در اين نقاط ضعيف رخ دهد، گسيختگي ايجاد شده و لغزش ناگهاني منجر به آزادشدن نيروي زيادي كه انباشت شده بود، ميشود كه ميتواند به صفحات بالايي پوسته زمين و سازهها برسد و ما آن را به شكل زلزله مشاهده كنيم.
بحث درباره این مقاله